W pierwszorzędnym źródłowo dokumencie, jakim są postanowienia sejmiku brzeskiego z 2 X 1587 występuje co najmniej jeden przedstawiciel rodu Buchowieckich – Awdej (Andrej ?) Iwanowicz Buchowiecki (RNBSt.P., Sobranije P.P. Dubrovskiego, nr 127, k. 1-2). Wśród pieczęci zamieszczonych pod dokumentem znajdują się dwie wyobrażające przełamaną strzałę o górnych końcach jakby załamanych pod którą umieszczono trzy paski (wręby). Pod jedną pieczęcią są litery B.B. (Bieniasz Buchowiecki ?), a pod drugą A.H. (Andrej Holeniszczewicz ?). Ponadto reprodukowana pieczęć Benedykta (Bieniasza ?) Buchowieckiego, jako wojskiego brzeskiego z 1622, nie pozostawia dodatkowo żadnych wątpliwości. Pieczęć czteropolowa zawiera dodatkowe, trudne do rozszyfrowania jeśli idzie o ewentualne nazwiska rodowe matki i babek wojskiego brzeskiego. Te najstarsze zachowane pieczęcie świadczą wyraźnie, że pierwotnym herbem rodu Buchowieckich było niewątpliwie stare miejscowe godło rodowe Strzała rozdarta sklasyfikowane później jako jedna z odmian herbu Gieysztor. Tradycja XVIII w. rodu przytacza współcześnie egzystujące inne jego nazwy jak: Strzeniawa alias Klamry czyli Zręby. Heraldyk Juliusz Hr. Ostrowski nazywa go Buchowiecki albo Giejsztor odmienny.
W polu czerwonym dwie połowy strzały srebrnej bez opierzenia wzdłuż przepołowionej i ukośnie ułożone pod którą trzy poprzeczne wręby srebrne [rzeki] zmniejszające się ku dołowi. Nad ukoronowanym szlachecką koroną hełmem trzy strusie pióra.
Strzała wskazuje na miejscową heraldykę. Klejnot (pióra strusie) był elementem nieco późniejszym choć znanym już Kojałowiczowi, jak i dodane znacznie później opierzenie strzały (Boniecki, Chrząński). Wręby stanowią dodatek do pierwotnego herbu. Kojałowicz podkreśla, iż nie wszyscy Buchowieccy z pow. grodzieńskiego i woj. brzeskiego litewskiego je dodawali!. Mają być one charakterystyczne dla herbu Korczak, udostojnionego nimi w czasach Ludwika Węgierskiego. Jak wykazuje Franciszek Piekosiński owe węgierskie dodatki dotyczą dwudziestu kilku herbów, w tym zarówno litewskich, jak i ruskich. Potomkowie Buchowieckich h. Gieysztor legitymowali się przed Deputacjami Wywodowymi Guberni Litewsko-Wileńskiej, Grodzieńskiej czy też Mińskiej już od 1799 z herbem Drogosław odmienny, któremu formę nadawał bardziej gubernialny rysownik niźli pokoleniowa tradycja.
Jednakże u schyłku wieku XVIII świadomość posiadania wcześniejszego herbu zderzyła się z zaadaptowanym herbem Drogosław wielkopolskich Bukowieckich. Uwidacznia to ówczesny rysunek pierwotnego herbu rodu znajdujący się papierach wojskiego mścisławskiego Tadeusza Buchowieckiego z Horodyszcza w Nowogródzkim, którego opis zatytułowano: „Herb Drogosław [sic!] czyli Strzeniawa Dwa. Klamry y też Zremby y też Pióra Strusie w Koronie imieniowi Buchowieckich służący w Herbarzu znayduje się” (LMAB, F. 86, nr 7, k. 5).
Przedstawiciele rodu Buchowieckich pochodzący od Nauma Iwanowicza wylegitymowali się przed Deputacją Wywodową Guberni Grodzieńskiej w 1817 z następującą odmianą herbu Drogosław:
W polu czerwonym wyrastająca z barku półpierścienia złotego strzała srebrna żeleźcem do góry. Nad ukoronowanym szlachecką koroną hełmem pięć strusich piór.
Natomiast Buchowieccy mieszkający w Królestwie Polskim, wśród nich przypuszczalni potomkowie zarówno Lwa Iwanowicza Buchowieckiego, jak i Tomiła z Buchowicz, wylegitymowali się ze szlachectwa w 1837 i 1842. Ich herb Drogosław zyskał tym samym urzędowe zatwierdzenie poprzez publikację w oficjalnym herbarzu Królestwa Polskiego autorstwa Mikołaja Pawliszczewa. Jego odmiana przedstawia się następująco:
W polu czerwonym wyrastająca z barku półksiężyca złotego strzała srebrna żeleźcem do góry. Nad ukoronowanym szlachecką koroną hełmem pięć strusich piór.
Heraldyk Juliusz Hr. Ostrowski zaznacza, że początek jego odmiany jest niewiadomy. Jednak trudno w tym dopatrywać się czegoś szczególnego, bowiem do chwili jego zamieszczenia w herbarzu był prywatnym herbem rodziny poddanym zmiennym gustom. Tym bardziej, że jeden z wylegitymowanych w Królestwie Polskim wcześniej weryfikował swoje szlachectwo przed Deputacją Wywodową Guberni Grodzieńskiej, gdzie mógł występować z całkiem inną odmianą.
Kuropatnicki odnotował jeszcze Buchowieckich h. Ślepowron, ale trudno coś bliżej powiedzieć o tej rodzinie, choć przypisywano go nawet również potomkom Bernarda z Hryszczcyc. Wypada również zaznaczyć bałamutną informację podaną przez Adama Amilkara Kosińskiego na temat Buchowieckich „książąt na Litwie w XVI w. pochodzących od Rurykowiczów”, a powielaną bezkrytycznie przez kompilacje autorstwa Jerzego Sewera Hr. Dunin-Borkowskiego czy Emiliana v. Szeliga-Żernickiego.
Fragment monografii rodu Buchowieckich bez bibliografii i przypisów.
© Tomasz Lenczewski
Fotografie częściowo ze zbiorów Ryszarda Buchowieckiego z Warszawy.