nia 15 lipca 1933 r. z lotniska w Nowym Jorku wystartował samolot „Lituanika” z kapitanem Steponasem Dariusem i Stasysem Girėnasem na pokładzie. Celem ich lotu było pokonanie Atlantyku i lądowanie w ówczesnej stolicy Litwy – Kownie. Lotnicy litewscy zdawali sobie sprawę z dużego sukcesu prestiżowego dla ich ojczyzny, jeśli wyprawa się powiedzie. Pokonali Atlantyk. Znad Berlina skierowali się na północny wschód na Królewiec. Był już 17 lipca, gdy lecieli nad Stargardem Pomorskim i wówczas zerwała się burza. Samolot uległ katastrofie w pobliżu Myśliborza na Pomorzu. Obaj lotnicy zginęli. Dzieliło ich od Kowna 650 kilometrów i 2 godziny lotu. Uznani zostali za bohaterów narodowych Litwy. W Muzeum Wojska Litewskiego w Kownie ustawiono szczątki samolotu w specjalnej sali. Są tam do dziś. W Myśliborzu stoi pomnik poświęcony bohaterskim lotnikom.
Dlaczego o nich piszemy? Niezwykłe bowiem jest ich pochodzenie. Obaj bowiem pochodzili z ziem rdzennie litewskich. Darius ze Żmudzi. A obaj z rodzin szlacheckich.
Stasys (Stanisław) Girėnas z rodziny o nazwisku GIRSKI h. własnego Łabędź z Abdankiem, Steponas (Stefan) Darius z rodziny o nazwisku JUCEWICZ h. Juńczyk lub Leliwa, przydomku DOROSZ.
Niezwykłe koleje przechodziła transformacja ich nazwisk. Brat Stasysa Jonas (Jan) nosił właściwe nazwisko z litewską końcówką- Girskis. Drugi z braci Petras (Piotr) używał zlituanizowanego nazwiska Girėnas, które przyjął także Stasys, choć pierwotnie używał inną zlituanizowaną formę – Girćius, a w czasie pobytu w Stanach Zjednoczonych, gdzie służył w armii amerykańskiej w czasie I wojny światowej, nawet angielską formę: Girch.
Podobne, choć jeszcze bardziej skomplikowane, były językowe przekształcenia Steponasa Dariusa. Kiedyś brzmiało ono Jucewicz-Dorosz. Ojciec Steponasa Jonas Romualdas (Jan Romuald) używał zlituanizowaną formę Jucius. Był leśniczym w Retowie, w dobrach Ks. Bohdana Ogińskiego. Ożeniony w roku 1887 z Augustą Vaišviliene (Weszwił?), Litwinką, jak i on sam, miał czwórkę dzieci, podpisujących się również „Jucius” z wyjątkiem Steponasa, który nazwisko swoje utworzył od przydomku „Dorosz”. Pełne zlituanizowane nazwisko brzmiało zatem: Jučevicius-Darašius, w skrócie: Jucius-Darius. I ten przydomek stał się ostatecznie jego nazwiskiem.
Chcieliśmy tu pokazać, jakich złożonych dociekań wymaga często ustalenie pochodzenia nazwiska rodzin zamieszkujących Litwę. A rodziny Girskich i Jucewiczów występują juz w XVI i XVII wieku. Boniecki notuje Tomasza Girskiego, kanonika wileńskiego w roku 1667, Jerzy Jucewicz był oboźnym żmudzkim w roku 1585. Lokalny patriotyzm, zachowywany przez wieki, pozwolił wielu szlacheckim rodzinom, gdy powstała niepodległa Litwa w roku 1918, pozostać lojalnymi obywatelami państwa litewskiego, swej odwiecznej ojczyzny, pielęgnującymi miejscowy język, obyczaje i tradycje.
Na podstawie: Nijole Dariute-Mastariene, Darius ir Girėnas, Wilno 1991, oprac.
© Andrzej Kostrzewski (Kraków)
Na litewskich 10 litach widnieją wizerunki Dariusa i Girėnasa.
Awers : po prawej stronie banknotu portrety bohaterów narodowych, pilotów Steponasa Dariusa i Stasysa Girėnasa. Kolory na awersie – pomarańczowy, zielony, fioletowy i niebieski.
Rewers : Nad Atlantykiem lecący samolot „LITUANICA”, fragmenty kontynetów Ameryki i Europy. Kolory rewersu – rożowy, fioletowy i niebieski.
źródło: Narodowy Bank Litwy