Sprawa Ks. Władysława Jerzego Radziwiłła

Sprawa Księcia Władysława Jerzego Radziwiłła z Bagateli

Kurator Sądu Okręgowego w Bydgoszczy odnalazł w 1948 r. powielane decyzje niemieckiego Najwyższego Trybunału Kontroli dla zagadnień narodowościowych 1) w sprawach książąt Michała Radziwiłła z Antonin i Władysława Jerzego Radziwiłła z Bagateli w pow. Ostrów Wielkopolski. Po konsultacjach z Ministerstwem Sprawiedliwości zdecydowano przesłać z dn. 15 IX 1949 r. obie decyzje, a szczególnie tę drugą pozytywną, odnalezioną w aktach prezydenta regencji bydgoskiej do prokuratora Sądu Okręgowego w Ostrowie Wlkp.2)

Der Oberste Prüfungshof Feldkommandostelle den 31 I [19]44
für Volkszugehörigkeitsfragen
in den eingegliederten Ostgebieten
beim Reichskommisssar für
Festigung dt.Volkstum
–Stabshauptamt –
C-6/8-6 (149 812/42)
In den Verfahren zur Feststellung der Volkszugehörigkeit des Landwirtes Ladislaus Georg Radziwill in Bagatella Post Schackenau Krs. Ostrowo, hat der Oberste Prüfungshof für Volkszughörigkeitsfragen in den eingegliederten Ostgebieten in seiner vierten Sitzung am 10. Dezember 1943, an der teilgenommen haben:
D e r R e i c h s f ü h r e r SS [Heinrich Himmler] als Vorsitzender
SS-Gruppenführer [Ulrich] G r e i f e l t als stellv.[ertreter] Vorsitzender
SS-Gruppenführer Staatssekretär [Wilhelm] S t u c k a r t
SS-Brigadeführer Staatssekretär Dr [Gerhard] K l o p f e r
SS- Gruppenführer Staatssekretär Dr [Leonardo] C o n t i
SS-Obergruppenführer Dr [Ernst] K a l t e n b r u n n e r
SS-Gruppenführer [Friedrich] H i l d e b r a n d t
SS-Oberführer Dr [Hans] K o h n e r t
SS-Oberführer [Rudolf] W i e s n e r als Beisitzer
folgende Entscheidung gefallt:
Ladislaus Georg Prinz Radziwill wird in Abt. 3 der Deutsche Volksliste aufgenommen.
Begründung
Prinz Radziwill ist väterlicherseits überwiegend deutscher Abstammung, seine Mutter war Polin, starb jedoch bereits 1 ½ Jahre nach seiner Geburt. Prinz Radziwill besuchte deutsche Schulen, trat. 1905 in das 2. Garde-Ulanen-Regiment ein. 1913 heiratete er die deutschstämmige Prinzessin Johanna von Bentheim geb. Lengenfeldt, von der er sich 1917 trennte. Nachdem er am Weltkrieg auf deutscher Seite als Oberleutnant d.R. teilgenommen hatte, beteiligte er sich. 1919/1921 innerhalb der polnischen Armee am Feldzug gegen die Sowjets. Als Nationalität im polnischen Wehrpass ist vermerkt „Pole“. Er trat dem polnischen Reserve-Offiziersverband bei, gehörte jedoch gleichzeitig bis 1939 dem Garde-Kavallerie-Verein und dem Regiments-Verein ehemaliger 2. Garde-Ulanen in Berlin an und besuchte bis 1939 regelmäßig die kameradschaftlichen Veranstaltungen
dieser Vereine in Berlin, wo er sich zeitweilig (1937) ein 3/4 Jahr aufhielt. 1925 trat er dem polnischen Bund der Landwirte bei, lehnte jedoch den Beitritt zum Westmarken Verein ab. 1934 verpachtete er sein Gut an den Volksdeutschen Fritz Krüger und wurde deswegen von der polnischen Netzzeitung „ Gazeta Bydgoska“ angefeindet. Verwalter seines Besitzes war von 1931 – 1939 der Volksdeutsche Schulz. Die Umgangssprachen in seinem Hause waren Deutsch und Polnisch. Mit seinem Vetter 2. Grades, Fürst Michael Radziwil in Antonin, war er in der letzten Jahren verfeindet. 1939 floh er freiwillig nach Warschau.
Die Beschwerdekammer VII der Deutschen Volksliste im Warthegau erklärte ihn durch Beschluss von 1.10.1940 für deutschstämmig und erteilte ihm einen vorläufigen Ausweis.
Der Prinz Radziwill zeigt das typische Bild des völkisch nicht klar einzuordnenden internationalen Hochadels. Gewissen Bindungen zum Polentum stehen Merkmale für ein Festhalten am Deutschtum gegenüber. Angesichts der Kinderlosigkeit und des Alters des Prinzen konnte eine Eintragung in Abt. 3 der Deutschen Volksliste erfolgen. Um jedoch zu verhindern, dass sein Besitz nach seinem Tode in die Hände anderer Angehöriger dieser zum Teil stark polonisierten Familie übergeht, ist ihm die alsbaldige Veräußerung seines Besitzers an den Reichskommissar f.d.F.d.V. aufzugeben. Es bestehen dabei keine Bedenken, wenn der bereits 62 Jahre alte kinderlose Prinz Radziwill weiterhin in den Ostgebieten verbleibt oder ein beschränktes oder Nutzungsrecht auf seinem Besitz behält.
Der Reichsführer-SS gez.[eichnet] H.[einrich] Himmler
gez. [eichnet] Dr [Wilhelm] Stuckart SS-Gruppenführer
und Staatsekretär
gez. [eichnet] Dr [Ernst] Kaltenbrunner
SS-Obergruppenführer
Ausgefertigt für:

Tłumaczenie:
Wyższa Izba Kwalifikacyjna do spraw przynależności narodowej na przyłączonych do Rzeszy terenach wschodnich podległa Komisarzowi Rzeszy do spraw wzmacniania niemczyzny 3). Biuro Główne. Dowództwo polowe 31 I 1944.

Wyższa Izba Kwalifikacyjna do spraw przynależności narodowej na przyłączonych do Rzeszy terenach wschodnich podległa Komisarzowi Rzeszy do spraw wzmacniania niemczyzny przeprowadziła postępowanie w sprawie o ustalenie przynależności narodowej ziemianina Władysława Jerzego Radziwiłła z Bagateli 4), poczta Czekanów, pow. Ostrów Wielkopolski. Na posiedzeniu w dniu 10 grudnia 1943 r., w którym wzięli udział: Reichsführer SS [Heinrich Himmler] jako przewodniczący 5); SS-Gruppenführer [Ulrich] Greifelt, jako zastępca przewodniczącego 6); SS-Gruppenführer sekretarz stanu [Wilhelm] Stuckart 7); SS-Brigadeführer sekretarz stanu dr [Gerhard] Klopfer 8); SS-Gruppenführer sekretarz stanu dr [Leonardo] Conti 9); SS-Obergruppenführer dr [Ernst] Kaltenbrunner 10); SS-Gruppenfuhrer [Friedrich] Hildebrandt 11); SS-Oberführer dr [Hans] Kohnert 12); SS-Oberführer [Rudolf] Wiesner 13), jako ławnik podjęła następującą decyzję:
Władysław Jerzy Książe Radziwiłł został wpisany na niemiecką listę narodowościową w kategorii III.

Uzasadnienie
Książę Radziwiłł jest pochodzenia niemieckiego głównie od strony ojca 14), jego matka była Polką 15), ale zmarła półtora roku po jego urodzeniu. Książę Radziwiłł uczęszczał do szkół niemieckich 16). W 1905 wstąpił do 2 Pułku Ułanów Gwardii 17), W 1913 poślubił niemiecką księżnę Johannę von Bentheim z domu Lengenfeldt 18), z którą rozstał się w 1917. W wojnie światowej brał udział po stronie niemieckiej, jako porucznik rezerwy 19). W latach 1919-1921 walczył w polskiej armii w wojnie z Rosją sowiecką 20). W tamtejszych dokumentach wojskowych odnotowano jego narodowość, jako polską. Wstąpił do polskiego Związku Oficerów Rezerwy, ale jednocześnie należał do Związku Kawalerii Gwardii i Stowarzyszenia Pułkowego Byłego 2 Pułku Ułanów Gwardii w Berlinie. Regularnie brał udział w imprezach towarzyskich tych stowarzyszeń w Berlinie do 1939 r. W 1937 r. przebywał w Berlinie 3/4 roku. W 1925 wstąpił do Związku Ziemian Polskich 21), ale odmówił wstąpienia do Związku Ziem Zachodnich 22). W 1934 r. wydzierżawił swój majątek Niemcowi Fritzowi Krügerowi i z tego powodu był atakowany przez polską prasę codzienną, „Gazetę Bydgoską”. Zarządzającym jego majątkiem był w latach 1931-1939 Niemiec Schulz. Językami potocznymi w jego domu był niemiecki i polski. Ze swoim kuzynem, księciem Michałem Radziwiłłem z Antonina, był w ostatnich latach skonfliktowany 23). W 1939 r. dobrowolnie wyjechał do Warszawy.
W trybie odwoławczym Izba VII Niemieckiej Listy Narodowościowej w Kraju Warty uznała go za osobę pochodzenia niemieckiego i decyzją z 1 października 1940 r. wydała mu tymczasowy dowód osobisty. Książę Radziwiłł jest typowym przedstawicielem międzynarodowej arystokracji, której nie da się jednoznacznie zaklasyfikować pod względem etnicznym. Pewne jego związki z polskością pozostają w opozycji wobec trwania przy niemieckości. Ze względu na brak potomków i wiek księcia można było dokonać wpisania go na niemiecką listę narodowościową w kategorii III. Aby jednak jego majątek nie przeszedł po śmierci w ręce innych członków tej częściowo mocno spolonizowanej rodziny, jego właściciel powinien otrzymać możliwość jego sprzedaży komisarzowi Rzeszy do spraw Umacniania Niemieckości na Ziemiach Wschodnich. Nie ma obaw czy 62-letni bezdzietny książę Radziwiłł pozostanie na Ziemiach Wschodnich lub zachowa ograniczone prawo użytkowania swojej własności.
(—)

Śledztwo i decyzja Sądu Okręgowego w Ostrowie Wielkopolskim.
Podczas śledztwa przeprowadzonego pod nadzorem miejscowej prokuratury przez Milicję Obywatelską w Ostrowie Wlkp. przesłuchano trzech świadków z Czekanowa Franciszka Potasznika, Franciszka Czerwińskiego i Stanisława Rosadę z Czekanowa, którzy dobrze znali księcia. Potwierdzili oni zgodnie, że Władysław Jerzy ks. Radziwiłł podpisał deklarację niemieckości z obawy przed utratą majątku. Nikomu z Polaków nie zaszkodził, pomagał w miarę możności i mówił po polsku. Wymienieni stwierdzili, że książę do żadnych organizacji niemieckich nie należał 24). Śledztwo zostało zamknięte 22 XII 1949 r. i 30 XII 1949 r. prokurator wniósł akt oskarżenia do Sądu Okręgowego w Ostrowie Wielkopolskim. Czyn, jakiego dopuścił się ks. Radziwiłł stanowił zdaniem Prokuratury „zbrodnię z art. 1 Dekretu z dn. 28 VI 1946 r. o odpowiedzialności karnej za odstępstwo od narodowości w czasie wojny 1939-1945“. W uzasadnieniu podkreślono, że oskarżony „usilnie starał się o wciągnięcie go na niemiecka listę narodową“. Na początku stycznia 1950 r. wszczęto postępowanie karne, co zostało ogłoszone w „Głosie Wielkopolskim“ i na tablicy ogłoszeń Zarządu Gminnego w Czekanowie. Fakt przebywania oskarżonego za granicą w myśl prawa nie stanowił przeszkody do wszczęcia sprawy. Ostatecznie sprawę rozpoznano 26 VIII 1950 r. na posiedzeniu niejawnym Sądu Okręgowego (I. K 2/50), gdzie zdecydowano „postępowanie karne przeciwko Władysławowi Jerzemu Radziwiłłowi … umorzyć i kosztami postępowania obciążyć Skarb Państwa“25).

Dalsze losy Ks. Władysława Jerzego Radziwiłła.
Według zeznań świadków w dn. 9 VIII 1944 r. wyjechał do Świątkowic w pow. Wieluńskim na kopanie okopów w charakterze „biurowego“ [personel nadzorujący?], ale wrócił zwolniony po miesiącu. Dalej następuje szereg sprzeczności, co do kierunków jego ostatecznego wyjazdu. Miał w listopadzie 1944 r. wyjechać do Berlina lub raczej do Mecklenburga, gdzie zamieszkał w hotelu St. Hamburg. Przypuszczenia, że wyjechał do krewnych Oppersdorffów do Oberglogau (Głogówek) są raczej błędne 26). Wcześniej bowiem we Wrocławiu 17 IV 1944 r. zawarł wstępny kontrakt z synami swojej krewnej Doroty Leontyny z ks. Radziwiłłów hr. Oppersdorff (1871-1947) w sprawie ich adopcji. W ten sposób stali się oni jego następcami prawnymi w majątku Bagatela – Czekanów. Kontrakt ten został zalegalizowany prawnie już po wojnie w Bad Mergentheim w Badenii-Wirtembergii 21 IX 1945 r 27). Okres życia ks. Radziwiłła z lat 1945-1950 nie jest udokumentowany. Najprawdopodobniej przebywał w Niemczech. W 1950 r. mieszkał zapewne już we Francji, gdzie poślubił Lois Lorine „Lorraine“ Evans, 1.v. Olson z Bismarck (Minot, Ward, North Dakota, USA 10 II 1928 – Los Angeles, California, 15 II 1977). Małżeństwo z młodą Amerykanką, córką farmera (mleczarza), która okazała się skandalistką, zostało rozwiązane w roku następnym w meksykańskim Cuernavaca 28). Wyjaśnienia wymaga jego trzecie małżeństwo zawarte w Ottobrun koło Monachium 21 IV 1961 z Florą Krupénie, nieprawidłowo pisaną we wszelkich wydawnictwach genealogicznych, jako Krupenić (Mainz 17 II 1894 – Paryż 9 II 1977). Żona pochodziła z żydowskiej rodziny mieszczańskiej i zmarła jako księżna Radziwiłł. Sam Władysław Jerzy ks. Radziwiłł zmarł 16 X 1963 w paryskim szpitalu 17 rue de Milan. Mieszkał wtedy przy 43 rue Dumont d’Urville (Paryż 16). W chwili zgonu był żonaty. Pochowano go pierwotnie na cmentarzu Pantin w Saint Denis 18 X 1963 r. W dn. 25 I 1965 nastąpiła inhumacja i przeniesienie 29 I t.r. na Cmentarz Pere-Lachaise 29).

Przypisy:
1)Stosowana współcześnie inna nazwa Wyższej Izby Kwalifikacyjnej – zob. przypis nr 3.
2)Wszystkie cytaty I streszczenia głównie na podstawie akt sprawy IPN Ld 398/1346 (dawna sygn. Sąd Okręgowy w Ostrowie Wielkopolskim I K 2/50).
3) Czesław Madajczyk nazywa ją „Trybunałem”, „najwyższą instancją odwoławczą” w sprawach „o przyjęciu na DVL arystokratów z dotychczasową polską przynależnością państwową, rozstrzyganie o wypadkach o wyjątkowym znaczeniu politycznym czy gospodarczym” (Cz. Madajczyk, Faszyzm i okupacje, 1938-1945: wykonywanie okupacji przez państwa Osi w Europie, t. 2. Poznań 1983, s. 241-242. Najnowsze opracowanie, omawiające również sprawy obywateli polskich, nie mających nic wspólnego z arystokracją, to W. Jastrzębski, Działalność Wyższej Izby Badania Problemów Przynależności Narodowej (Der Oberste Prü fungshof fur Volkszugehörigkeitsfragen) – centralnej instancji niemieckiej listy narodowej (1943-1944) – w: Miasta, regiony i ludzie. Studia i szkice z historii powszechnej I Polski w XX w. Toruń 2016, s. 217-234.
4) Na podstawie dekretu o reformie rolnej z dn. 6 IX 1944 Skarb Państw przejął następujące nieruchomości po Wladyslawie Jerzym Radziwille z Bagateli: 1) Dobra rycerskie Czekanów o pow. 609,34,94 ha (12 IX 1945) oraz Czekanów, wykaz hipot. 81 o pow. 67,88, 24 ha (11 XI 1946) – Pismo Sądu Grodzkiego w Ostrowie do Prokuratury Sądu Okręgowego w Ostrowie z dn. 8 X 1949 – IPN Ld 398/1346
5) Heinrich Himmler (1900 – 1945), szef SS, Gestapo i policji oraz minister spraw wewn. III Rzeszy. Popełnił samobójstwo po zatrzymaniu przez aliantów.
6) Ulrich Greifelt (1896 – 1949), gen. policji SS, kierownik Głównego Urzędu Sztabowego Komisariatu Rzeszy ds. umacniania niemczyzny. Skazany w kolejnym procesie norymberskim na dożywocie, zmarł w więzieniu.
7)Wilhelm Stuckart (1902 – 1953), sekretarz stanu w MSW, współodpowiedzialny za rasistowskie ustawodawstwo, po wojnie uznany za zbrodniarza i skazany. Wyszedł na wolność w 1949.
8) Gerhard Klopfer (1905 – 1987), dr nauk prawnych, kierownik Wydziału Prawa Państwowego w Kancelarii NSDAP, uczestnik konferencji w Wannsee. Nie był sądzony.
9) Leonardo Conti (1900 – 1945), Naczelny lekarz III Rzeszy w randze ministra zdrowia i sekretarz zdrowia w MSW. Popełnił samobójstwo w niewoli.
10)Ernst Kaltenbrunner (1903 – 1946), dr nauk prawnych, szef policji, bezpieczeństwa i SD oraz Głównego Urzędu Bezpieczeństwa Rzeszy. Sądzony w procesie norymberskim i skazany na karę śmierci. Stracony.
11)Friedrich Hildenbrandt (1898 – 1948), komisarz III Rzeszy na Meklemburgię. Sądzony i skazany na karę śmierci. Stracony.
12)Hans Kohnert (1905 – 1972), Gauamtsleiter i Gaubauernführer w Kraju Warty. Przed wojną działacz Zjednoczenia Niemieckiego na Pomorzu, aresztowany za działalność antypolską. Po wojnie działacz organizacji ziomkowskich.
13)Rudolf Wiesner (1890 – 1974), burmistrz Bielska-Białej (1939-1945), przed wojną przywódca partii Młodoniemieckiej w Polsce (1931-1939) i senator RP (1935-1939). W 1939 aresztowany w związku z działalnością antypolską, zwolniony wskutek immunitetu, uciekł do Wolnego Miasta Gdańska
14)Fryderyk Emanuel Jan Baptysta  K a r o l  Ks. Radziwiłł (Cieplice 30 VI 1839 – Berlin 3 X 1907), od 1883 właściciel dóbr Bagatela – Czekanów, syn Bogusława ks. Radziwiłła i Leontyny v. Clary und Aldringen, wnuk Antoniego ks. Radziwiłła i Fryderyki Ludwiki ks. Pruskiej z rodu Hohenzollernów.
15)Teresa Celestyna Maria Cecylia ks. Lubomirska (Drezno 8 IX 1856 – Meran 19 I 1883)
16)Maturę zdał w poznańskim gimnazjum św. Marii Magdaleny. W okresie 1901/1902 – 1904/1905 studiował rolnictwo na wydziale filozoficznym UJ – CSUI: R, s. 43.
17)Służbę wojskową rozpoczął 1 X 1906 w charakterze jednorocznego ochotnika. Później kilkakrotnie do czasu awansu oficerskiego odbywał ćwiczenia. Mianowany podporucznikiem kawalerii 5 I 1912 – WBH, AP 8438.
18)Johanna Petronella Pauline „Lilly”, z domu Langenfeld (Hückeswagen, pow. Leppen, Nadrenia 1 II 1884 – Garmisch Partenkirchen 30 XII 1970), córka sklepikarza, potem burmistrza miasteczka. Poślubiła w Londynie 26 X 1906 Eberwinna Prinza. zu Bentheim und Steinfurt (1882 – Monachium 31 VII 1949), najstarszego syna księcia. Ślub ten nastąpił pomimo sprzeciwu ojca pana młodego i cesarza Wilhelma II. Rozwód nastąpił w Berlinie 24 II 1914. Czterdziestosiedmioletni ks. Radziwiłł poślubił 26-letnią księżnę, rozwódkę, w Berlinie 8 I 1916 (Standesamt Berlin-Wilmersdorf, Heirats-Register 1916 vol. 1, No. 1 bis 222 [No. 12]). Małżeństwo to rozpadło się, a sprawa rozwodowa trwała kilka lat. Podobno do ślubu doszło podstępem. „Lilly” miała go pielęgnować podczas rekonwalescencji w Berlinie. Ostatecznie małżeństwo anulowano w Ostrowie Wielkopolskim w 1924 r. Tegoż roku była księżna Radziwiłł poślubiła Alfreda Grafa v. Korffa, genannt Schmising-Kerssenbrock, pułkownika lotnictwa, zm. w 1959 r. Wydaje się, że pozostała z nim do końca, gdyż w 1949 r. wzięli w Monachium ślub kościelny.
19)Na froncie w Belgii i Francji od 1-30 VIII 1914, gdzie był kontuzjowany. Po miesięcznym pobycie w szpitalu i rekonwalescencji, służył m.in., miesiąc na froncie wsch. w Królestwie Polskim, w jednostce zapasowej w berlińskim Köpenick oraz ponownie na froncie zach. w pn. Francji (16 VII 1917 – 5 V 1918). Po czym urlopowany dla poratowania zdrowia. Odznaczony Krzyżem Żelaznym 2 kl. za zasługi podczas wojny 21 V 1916 i mianowany porucznikiem kawalerii 15 XI 1917 – WBH, AP 8438.
20)W Wojsku Polskim początkowo został przydzielony rozkazem Dow. Głównego w lipcu 1919 r. do rozporządzenia Inspektora Wojsk Technicznych i naznaczony szefem sekcji tłumaczeń przy tymże Inspektoracie (znał niemiecki, francuski I angielski). W sierpniu t.r. przeszedł na to samo stanowisko w Polskich Siłach Zbrojnych b. zaboru pruskiego i w październiku został zatwierdzony w szarży porucznika. Ostatnim śladem jego służby wojskowej było przydzielenie go w kwietniu 1920 r. do Francuskiej Misji Wojskowej w Poznaniu. W służbie tej pozostawał do końca roku. W 1926 r. przeniesiono go w rezerwie z 7 Pułku Strzelców Konnych do 17 Pułku Ułanów Wielkopolskich. Już jako rotmistrz rez. został przeniesiony 18 X 1929, po decyzji wojskowej komisji lekarskiej, do pospolitego ruszenia z dniem 18 X 1929 (Dz. Pers. 16/1929) – WBH, AP 8438.
21)Spis członków Wielkopolskiego Związku Ziemian … Stan z dn. 1 października 1937. Poznań 1937, s. 36.
22)Organizacja patriotyczna powstała w 1934 z przekształcenia Związku Obrony Kresów Zachodnich, podporządkowana polityce MSZ. W czasie II wojny światowej jej członkowie byli szczególnie prześladowani. Przynależność do organizacji była równa wyrokowi śmierci.
23)Michał Ks. Radziwiłł (Berlin 8 II 1870 – Santa Cruz, Teneryfa, 6 X 1955), IV Ordynat na Przygodzicach. Brat stryjeczny ks. Władysława Jerzego. Znany skandalista, który przez kilka lat bezskutecznie walczył przed Wyższą Izbą Kwalifikacyjną o uznanie za Niemca. Na jego temat istnieje dość bogata literatura.
24)Według biogramu w oprac. Pietrzaka i Gibasiewicza, bez powołania się na określone źródło, „miał chodzić w mundurze SA”, s. 167.
25)W aktach sprawy sądowej m.in. spis pozostałych ruchomości po księciu z wyszczególnieniem ich losów (m.in. meble i obrazy) i nowych właścicieli.
26)Biogram w oprac. Pietrzaka i Gibasiewicza, op. cit.
27)Chodzi o dzieci Hansa Georga Grafa v. Oppersdorffa (1866 – 1948), ordynata na Głogówku. Byli to Franz Anton Ignatius Johannes Graf v. Oppersdorff (Głogówek 24 VI 1900 – ?) oraz Konstantin A n t o n Coelestin Graf v. Oppersdorff (Głogówek 1 I 1902 – Londyn 23 IX 1979). Pierwszy znalazł się później w USA, a drugi wyjechał do Londynu, gdzie poślubił Jadwigę z Dembińskich, 1.v. Ignacową hr. Potocką (1908 – 1990) i żył w polskim środowisku – GH Fü VIII: 1965, S. 427.
28)Ślub został zawarty w Neuilly 7 IV 1950, ibid., s. 428. Poprawiono informacje dotyczące personaliów małżonki i wieku na podstawie metrykaliów i innych dokumentów (www.ancestry.com).
29)Wszystkie dane na podstawie aktów odszukanych na portalach www.ancestry.com i www.filae.com

Bibliografia:
Akta Personalne Władysława Jerzego Radziwiłła – Wojskowe Biuro Historyczne, Akta Personane 8438 [AP 8438]
Sprawa karna o odstępstwo od narodowości Radziwiłł Władysław Jerzy z m.
Bagatela pow. Ostrów Wlkp. (1948-1950) – Instytut Pamięci Narodowej w Łodzi 398/1346 [IPN Ld 398/1346]
Corpus Studiosorum Universitatis Iageellonicae 1850/51-1917/18: R; pod red. K. Stopki. Kraków 2013 [CSUI: R]
Genealogisches Handbuch des Adels – Genealogisches Handbuch der Fürstliche Hausern, Bd. VIII: 1965, S. 426-428 [GH Fü VIII]
Pietrzak J., Gibasiewicz A., Dziedzice, dwory, pałace: właściciele dóbr rycerskich w powiecie ostrowskim 1795-1945. Ostrów Wielkopolski 2020, s. 167-168.